معرفی، تولید، خواص و نکات کاربردی
چی هست؟
الیاف ویسکوز (که گاهی «سلولز بازیافته» یا «الیاف سلولزی بازتولیدشده» هم خوانده می‌شود) گروهی از الیاف نساجی‌اند که از سلولز طبیعی—معمولاً از چوب یا باگاس نیشکر—تولید می‌شوند. اگرچه منشاءشان طبیعی است، فرایند تبدیل سلولز خام به الیاف، صنعتی و شیمیایی است؛ به همین دلیل ویسکوز را معمولاً در دسته‌ی «الیاف بازتولید شده» قرار می‌دهند، نه در دسته‌ی الیاف صددرصد سنتتیک.
فرآیند تولید — به زبان ساده
۱. استخراج سلولز: از چوب یا دیگر منابع گیاهی سلولز جدا می‌شود و خالص می‌گردد.
۲. تبدیل به «ویسکوز»: سلولز با مواد شیمیایی (مثلاً سودا و کربن دی‌سولفید در روش سنتی) واکنش داده و محلولی غلیظ و کشسان به نام ویسکوز تشکیل می‌شود.
۳. ریستاندن (spinning): ویسکوز به داخل یک حمام اسیدی مکش یا ریخته می‌شود؛ سلولز دوباره ته‌نشین شده و الیاف شکل می‌گیرند.
۴. شستشو و خشک‌کردن و انجام پس‌درمان‌ها (مانند سفیدسازی یا نرم‌کننده‌ها).
نکته: روش‌های جدیدتر (مانند فرآیند لیوسل) تلاش می‌کنند مضرات محیط‌زیستی را کاهش دهند—مثلاً با بازیافت حلال یا استفاده از حلال‌های کمتر سمی.
ویژگی‌های ظاهری و فیزیکی
- حس و چیدمان: نرم، لطیف و با دراپ (چین‌خوردگی و ریزش) خوب؛ به همین دلیل برای لباس‌های با جریان و پوشاک آراسته محبوب است.
- جذب رطوبت: جذب بالایی دارد؛ برای تابستان و لباس‌هایی که نیاز به تنفس پوست دارند مناسب است.
- رنگ‌پذیری: بسیار رنگ‌پذیر است و رنگ‌ها روی آن زنده و شفاف دیده می‌شوند.
- مقاومت: نسبتاً مقاوم در حالت خشک اما وقتی خیس می‌شود قدرت و استحکامش کاهش می‌یابد (بنابراین در دوخت و شستشوی صنعتی باید احتیاط شود).
- براقیت و بافت: می‌تواند مات یا درخشان باشد، بسته به نوع ریزش و پرداخت نهایی الیاف.
مزایا
- نرمی و راحتی بالا روی پوست.
- بسیار خوب رنگ می‌گیرد — طیف رنگی زنده و یکنواخت.
- قابل ترکیب با سایر فیبرها (پنبه، پلی‌استر، الیاف کشسان و…) برای بهبود خواص مکانیکی یا کاهش هزینه.
- قیمت معمولاً پایین‌تر از برخی الیاف طبیعی گران‌قیمت است، در حالی که ظاهر و لمس بسیار مطلوبی ارائه می‌دهد.
معایب و محدودیت‌ها
- ضعف هنگام خیس‌شدن — مراقبت و دوخت خاص لازم است.
- بخاطر فرایند شیمیایی و مصرف و انتشار بعضی مواد، مسائل محیط‌زیستی و بهداشتی مطرح شده‌اند مگر اینکه کارخانه بازیافت حلال و مدیریت مناسب داشته باشد.
- مستعد چین‌خوردگی بیشتر نسبت به بعضی پلی‌مرهای مصنوعی.
کاربردها
- پوشاک: پیراهن‌های زنانه و مردانه، پیراهن‌های مجلسی، بلوزها، دامن‌ها، و لباس‌های داخلی.
- لباس‌های خانگی و پارچه‌های دکور: روکش مبل، پرده، رومبلی و ملحفه‌ها.
- منسوجات صنعتی سبک: لاینینگ‌ها، پارچه‌های رومیزی، دستمال‌ها و برخی تولیدات غیر بافندگی.
مقایسه با الیاف نزدیک (Modal، Lyocell و پنبه)
- Modal و Lyocell هم الیاف سلولزی بازتولیدشده‌اند اما معمولاً در فرآیند تولید و خواص تفاوت‌هایی دارند: Modal نرمی و بازیابی شکل بهتر، Lyocell (مانند تِنِسل) فرآیند سازگارتر با محیط‌زیست و مقاومت مرطوب بالاتر دارد. پنبه طبیعتاً یک الیاف طبیعی مستقیم است و در مقاومت خیس و برخی ویژگی‌ها متفاوت است.
نکات مراقبتی برای مصرف‌کننده
- برچسب شستشو را همیشه چک کنید؛ بسیاری از پارچه‌های ویسکوز بهتر است با آب سرد یا شستشوی ملایم شسته شوند.
- از خشک‌کن‌های داغ اجتناب کنید (ممکن است جمع شوند یا تغییر شکل بدهند).
- اگر چروک شد، اتوی ملایم یا بخار ملایم مناسب است، اما دمای بالا آسیب‌زننده است.
- برای دوخت، چون هنگام خیس شدن ضعیف‌تر می‌شود، توصیه می‌شود از دوخت‌های تقویت‌شده و سوزن مناسب استفاده شود.
نکات برای تولیدکننده/خریدار حرفه‌ای
- هنگام خرید پارچه ویسکوز، از فروشنده بپرسید که آیا کارخانه از بازیافت حلال استفاده می‌کند و مدارکی مانند گزارش‌های زیست‌محیطی یا استانداردها دارد یا خیر.
- بسته به کاربرد نهایی، ترکیب با الیاف دیگر (مثلاً 60% ویسکوز + 40% پلی‌استر) می‌تواند استحکام مرطوب و مقاومت به چروک را بهبود دهد.
- کنترل کیفیت: توجه به یکنواختی رنگ، حضور الیاف کوتاه/پریشان و ثبات ابعادی پس از شستشو مهم است.
محیط‌زیست و پایداری
ویسکوز سنتی با استفاده از حلال‌هایی تولید می‌شود که اگر به‌درستی بازیافت نشوند می‌توانند برای محیط‌زیست مضرات داشته باشند. شرکت‌ها و فناوری‌های جدید تلاش کرده‌اند با به‌کارگیری چرخه‌های بازیافت حلال، یا با تولید الیاف جایگزین مثل Lyocell (با حلال‌هایی که اجازه بازیافت آسان‌تر می‌دهند) اثرات را کاهش دهند. وقتی پایداری مهم است، به‌دنبال گواهی‌ها و گزارش‌های کارخانه‌ای باشید (مثلاً استانداردهای مدیریت جنگل برای چوب منبع سلولز، و گواهی‌های فرآیند پاک‌تر).
چطور بفهمیم پارچه ویسکوزه؟ (تشخیص سریع)
- لمس: بسیار نرم و «شبیه ابریشم» ولی نه کاملاً براق مثل پلی‌استر.
- جذب آب: قطره آب سریع جذب می‌شود.
- رنگ: رنگ‌ها زنده و اشباع هستند.
- آزمایش خانگی: سوزاندن تکه‌ی کوچکی—بوی شبیه کاغذ سوخته و خاکستر نرم می‌تواند نشان‌دهنده سلولزی بودن باشد. (احتیاط در استفاده از این روش لازم است.)
